Plateau van Caestert

Het Plateau van Caestert is een natuurgebied, gelegen op het Vlaamse deel van de Sint-Pietersberg. De Sint-Pietersberg is een langgerekte heuvelrug die zich uitstrekt van Maastricht tot Visé. Aan de oostzijde ligt de Maasvallei en aan de westzijde de Jekervallei.

Het natuurgebied kenmerkt zich door een unieke mozaïek van lichtdoorlatende mesofiele bossen en open graslanden waartussen struwelen en houtkanten slingeren. Her en der duikt een hoogstamboomgaard, onkruidakker of poel op. De moeite waard voor elke natuurliefhebber.

Onder de bossen en graslanden bevinden zich unieke mergelgroeven, die een waar paradijs vormen voor een tiental soorten vleermuizen. De ondergrond bestaat uit kalklagen. Bovenop deze kalklagen bevinden zich dunne grindlagen die op meerdere plaatsen bedekt zijn met leem. Deze grindlagen zijn erg belangrijk en hebben een grote impact op de vegetatie die er zich kan ontwikkelen. Op verschillende plekken dagzomen deze grindbanken waardoor we een unieke vegetatie terugvinden.

Het vruchtbare leemplateau bovenop de berg kreeg al vroeg een landbouwbestemming. Kijk maar naar de vele imposante vierkantshoeves in de omgeving. De hellingen waren te steil voor akkerbouw, maar leverden gerief- en brandhout. Op de open plekken mochten schapen grazen. 

Het Plateau van Caestert bezit een grote biodiversiteit en is een essentieel onderdeel van het Europese netwerk Natura 2000. Een bezoekje waard dus. 

Bossen

De twee grotere bossen, het Overbos en het Carrébos, zijn van het type Eiken-haagbeukenbos.

Het Overbos is ontstaan als Engels landschapspark horende bij kasteel Caestert. Heel bijzonder is het voorkomen van twee bijzondere struiken, de koraalmeidoorn en de rode kamperfoelie. Beide soorten hebben een continentale verspreiding en komen in het gebied op de westgrens van hun areaal voor.

Het Carrébos is een ouder bos waarvan de unieke flora al minstens 100 jaar in stand wordt gehouden door bosbegrazing.

De bossen van Caestert zijn rijk aan kleurrijke voorjaarsbloeiers en liggen bezaaid met tientallen dolines. Dit zijn verzakkingen ten gevolge van insijpelend regenwater dat kalk in de ondergrond oplost. Op de flanken van de dolines vinden we een bosvegetatie van het type Kalkrijke Beukenbossen.

Graslanden

Het merendeel van de graslanden bestaan uit kamgrasweiden en glanshaverhooilanden die we trachten soortenrijker te maken.

Hier en daar vinden we een relict van het type kalkgrasland. Op de dagzomende kalk staan voorjaarsganzerik, knautia, grote tijm, akkerhoornbloem, kandelaartje, stijf vergeet-mij-nietje en muizenoortje. Op beter bodem staan soorten als agrimonie, bosrank, rood zwenkgras, knolboterbloem, knoopkruid en muskuskaasjeskruid.

Mergelgroeven

Onder het natuurgebied liggen vier mergelgroeven waarvan de eigendom rust bij Natuurpunt. Groeve Caestert, groeve Ternaaien Boven, groeve Ternaaien Midden en groeve Ternaaien Bendeden. Het oudste opschrift dateert van 1468 in groeve Caestert. Dit staat behoorlijk ver van de toegang waardoor we denken dat er vermoedelijk gestart werd met het ontginnen van de groeven rond 1400.

Eeuwenlang werd in de ondergrond mergel gewonnen. De mergel werd in de vorm van blokken verkapt/gezaagd ten behoeve van de bouw van gebouwen in een ruime regio.

De mergelgroeven vormen een uniek ondergronds landschap voor heel wat soorten. Naast de gewone grottenspin vinden we er 11 soorten vleermuizen, waaronder ingekorven vleermuis, bechsteins vleermuis, meervleermuis, vale vleermuis en grote hoefijzerneus. Het beheer van de groeven gebeurt in functie van deze vleermuizen. Naast de jaarlijkse tellingen die er plaatsvinden om het soortenbestand te monitoren, worden toegangen en luchtschachten aangepast om de vleermuizen een rustiger onderkomen te geven in een aangepast klimaat.

Het natuurgebied is het hele jaar vrij toegankelijk op de paden, tussen zonsopgang en zonsondergang. Niet bewegwijzerde paden en de paden in de bossen zijn niet toegankelijk. Stevige stapschoenen zijn aanbevolen. De paden zijn geschikt voor kinderwagens met grote wielen. Honden zijn welkom aan de leiband. 

Kanne is een van de 7 vertrekpunten voor wandeltochten in de buurt van de Sint-Pietersberg. De startplaats van de wandelroutes ligt op de parking onder de brug van Kanne, Statiestraat. Het natuurgebied kan je verkennen door de paarse wandelroute (7,6 km) te volgen. Bekijk alle wandelroutes hier.

Het Plateau van Caestert vormt een van de belangrijkste archeologische sites van Vlaanderen. Historisch gezien was het Plateau van Caestert van belang vanwege de aanwezigheid van een grote hoogteversterking uit de Late Ijzertijd-Romeinse tijd (ca. 250-31 voor Chr.), een verdwenen kasteel (1356-1972), een fraaie vierkantshoeve (1686) en vier mergelgroeven (1468).

Oppidum Caestert

De hoogteversterking (oppidum) lag zeer strategisch op een hoge landrug tussen de Jeker en de Maas. Het verdedigingssysteem bestond uit grachten en wallen in het noorden en zuiden en een enorm talud met daarop een wal in het westen. De ongeveer 60 m hoge steilrand langs de Maas in het oosten was een natuurlijke grens. De versterking was toegankelijk vanuit nauwe doorgangen in het zuiden, noordwesten en noorden. 

Een aanvankelijke datering van 57 voor Chr. deed vermoeden dat de versterking te identificeren was met Atuatuca. Deze naam wordt vermeld in Caesar’s Commentari de bello Gallico en duidt op een vesting van de Keltische stam van de Eburonen, waar Caesar tijdens de Gallische Oorlogen manschappen liet inkwartieren. Onder leiding van Ambiorix zouden deze in 54 voor Chr. verpletterend zijn verslagen. Een herdatering van het hout in de wallen leverde echter een latere datum (31 voor Chr.) op, zodat de identificatie van de versterking als Atuatuca onzeker is. 

Kasteel Caestert

In 1126 schenkt de Prinsbisschop van Luik twee bunders grond op het Plateau van Caestert aan de priester Bovon. De priester bouwde er een kapel en een klooster. De priester Bovon schenkt in 1130 zijn kapel, klooster en 31 bunders grond aan de abdij van Neufmoustier. 

In 1356 wordt het Kasteel Caestert gebouwd. In 1424 wordt het kasteel ingericht als buitenverblijf voor monniken. Nadat de Fransen Maastricht hebben ingenomen, wordt het Kasteel Caestert in 1794 onteigend en tot nationaal eigendom verklaard. Vier jaar later wordt het kasteel verkocht aan de Maastrichtse weduwe Veugen-Lousbergs. In 1821 wordt de Maastrichtse bankier W. Visschers eigenaar van het Kasteel Caestert.  De  Jagers van Chasteleer vestigen zich tussen 1830 en 1839 op Kasteel Caestert en voeren enkele aanvallen op het Nederlandse Fort Sint Pieter te Maastricht uit. Twee Nederlandse bataljons infanterie en een eenheid kurassiers vallen in 1831 het Kasteel Caestert aan. Na het overrompelen van de wacht vernielen ze o.a. de boomgaard en stelen vijf koeien. Aan beide zijden vallen gewonden. De Nederlanders vallen het Kasteel Caestert in 1832 opnieuw aan. Ze plunderen het kasteel, maar de troepen laten op dwang van de officieren de buit achter. 

In 1888 wordt naast het oude kasteel een nieuw kasteel gebouwd door Alfons de Brouckère. Tijdens de Eerste Wereldoorlog observeert de Belgische Luitenant Baron F. de Menten van Horne vanaf het Kasteel Caestert hoe de Duitsers bij Wezet de Maas willen oversteken. In 1936 werd het Plateau van Caestert, inclusief kasteel en hoeve, aangekocht door de Cimenteries et Briqueteries Reunies (CBR). Tijdens de Tweede Wereldoorlog vestigt de Duitse 'Organisation Todt' in het Kasteel Caestert. De Duitsers worden door de Amerikanen van het plateau van Caestert verdreven. Hierna verblijven Amerikaanse troepen in het kasteel. 

In 1963 wordt de kapel van Kasteel Caestert gerenoveerd. Maar op 25 oktober 1966 stort de inpandige toren van het Kasteel Caestert in. In 1972 verleent de gemeente Ternaaien een sloopvergunning voor het kasteel uit 1888 aan CBR. Er kwam veel verzet. In maart 1972 breekt brand uit in het Kasteel Caestert. Het kasteel werd snel na deze brand volledig afgebroken. Het enige dat overblijft zijn de fundamenten in de onderliggende groeve, alsmede een graftombe en een koelput.

Hoeve Caestert

Hoeve Caestert dateert uit 1686. De poort van de boerderij droeg het wapen van de Abt. Henrici. Hiervan is alleen nog het jaartal 1686 en het devies ‘Ad Astra volo’ (vliegend naar de sterren) over, doordat tijdens de Franse Revolutie de rest verdwenen is. De gebouwen zijn om een grote, rechthoekige binnenplaats gebouwd (carréboerderij). 

De woning draagt het jaartal 1908 en de naam R. Reyntjens. Het metselwerk van de woontoren is merkwaardig doordat dit in bakstenen met mergelsteenbanden (kalksteen) is uitgevoerd, zogenaamde speksteenlagen. De vleugels (stallingen) zijn in mergelblokken opgebouwd. 

Deze berghoeve behoorde oorspronkelijk, samen met een watertoren en twee herenhuizen, tot het kasteel Caestert, dat zo’n 50 meter ten oosten van de hoeve heeft gelegen.

Het Plateau van Caestert werd in september 2019 erkend als natuurreservaat. Het natuurbeheerplan is in 2020 in uitvoering gegaan. Door het natuurbeheerplan goed op te volgen, kunnen we de natuurdoelen halen die Europa heeft opgelegd aan Vlaanderen. Enkel zo kunnen we ideale biotopen creëren voor soorten die het moeilijk hebben of met uitsterven bedreigd zijn.

Het beheer in het natuurgebied Plateau van Caestert omhelst voornamelijk grasland- en bosbeheer. Een goed beheer resulteert na enkele jaren in bloemrijke graslanden en mesofiele lichtrijke bossen waar meer plaats is voor een unieke onderbegroeiing die in de loop der jaren verdwenen was. In het natuurgebied worden extra poelen aangelegd voor amfibieën als de wroedmeesterpad en de kleine watersalamander.